Öğretim Liderliğinin Bir Davranış Boyutu: Okulun Misyonunu Tanımlama

Dr. Bülent AKDAĞ

ÖZET
Bu araştırmanın amacı, öğretim liderinin “okulun misyonunu tanımlama” boyutunun ne olduğunu gösterebilmektir. Öğretim liderinin yaşam alanı, bir eğitim örgütü olarak, okuldur. Bir okul örgütü içindeki misyon tanımlama sürecini inceleyebilmek ve değerlendirebilmek, ister istemez, “vizyon” ve ”amaç” kavramlarını da ele almayı gerektirir. Dolayısıyla bu çalışmada, “örgütsel misyon kavramı”nın yapısı, vizyon ve amaçlar ilişkisinde değerlendirilmektedir. Buna bağlı olarak, eğitim örgütlerinde misyon geliştirme ve paylaşmanın özellikleri gösterilmeye çalışılmıştır.Bu çalışmada, okulun misyonunu tanımlama boyutunun görevleri olarak öğretim liderinin okulun amaçlarını geliştirme ve amaçları açıklama görevleri Milli Eğitim sistemimiz içinde yer alan ilköğretim ve ortaöğretime bağlı okullar açısından ele alınmıştır. Öğretim lideri olması beklenen okul yöneticisinin, okulun amaçlarını geliştirme ve ilgililere açıklama konusunda yapması gereken uygulamaların neler olduğu yargısal nitelikli örneklerle değerlendirilmiştir.
Araştırmada yöntem olarak tarama modeli kullanılmıştır ve veriler alanyazının taranması sonucunda elde edilmiştir.
Anahtar Sözcükler: Vizyon; Misyon; Amaçlar; Öğretim Liderliği.

ABSTRACT
The aim of this research is to indicate what the defining the school mission by teaching leader. The life area of teaching leader is school as an educational organization. In order to examine and evaluate the process in defining mission in a school organization it is necessary to deal with the concept of the terms ‘vision’ and ‘aim’. Therefore, in this research the structure of organizational mission was evaluated with the connection between vision and aims. Related to this, it is tried to be indicated the features of developing and sharing mission in educational organizations. One of the aims of a teaching leader is to develop and explain the aims of the school. In this research, the developing and explaining school aims depends on Primary and High school. The principal of a school who is expected to be a teaching leader is supposed to develop the aims of the school and explain them to the authorities. In this process, what should be done is held with judicable examples.In the research scaning technique is used data was found with the scaning of literature.
Key words: Vision, Mission, Aims, Teaching Leadership.

ÖRGÜTSEL MİSYON KAVRAMI
Vizyon, Misyon, Amaçlar
Tolstoy, umutların uyanık insanların rüyaları olduğunu söyler. Nereye ve niye gitmek istediğinizi bilmeden çok büyük bir olasılıkla oraya varamazsınız (Bennis,1999, s.44).
Nazi toplama kamplarından sağ kurtulmayı başaran Avusturyalı bir psikolog olan Viktor Frankl, önemli bir keşifte bulunmuştu: çevresindeki aşağılayıcı koşulların üstesinden gelmesini sağlayan gücü kendi içinde bulduğunda, yaşadığı deneyimin hem katılımcısı hem de gözlemcisi oluyordu. Bu zorlu sınavı kendisiyle paylaşan başkalarını gözlemledi. Çoğu insan ölürken, bazılarının hayatta kalmasını sağlayan şeyin ne olduğu kafasını kurcalıyordu. Sağlık, canlılık, aile yapısı, zeka, hayatta kalma becerileri gibi birçok etkeni inceledi. Sonunda bunların hiçbirisinin birinci derecede belirleyici olmadığına karar verdi. En önemli etkenin, bir gelecek vizyonu –hayatta kalmayı başaranları ayakta tutan, yapmaları gereken önemli bir iş kaldığı, yerine getirmeleri gereken bir misyon bulunduğu inancı – olduğunu fark etti (Covey, 1998, s.113).
Yarının liderleri; insanları bir vizyon, paylaşılan değerler ve amaçlar aracılığıyla yönetecekler. Yeats “sorumluluk rüyalarda başlar” demiştir. Vizyon, insanı uyandıran bir rüyadır. Liderin sorumluluğu ise vizyonu gerçeğe dönüştürmektir (Bennis,1999, s.220).
Gerçekte vizyon sözcüğünün etimolojisine baktığımızda da latincede visio kavramının; uyanık olmak, anlamak, kavramak gibi anlamlara geldiğini görmekteyiz. Ayrıca, hayalperest olan ve düşlerde dolaşan kişileri belirtmek için de vizyoncular sözcüğünün kullanılmıştır (Erçetin, 2000, s.88).
Vizyon, geleceği düşlemek ve tasarlamaktır; düşlerle gerçekleri dengeleyebilmek ve kurgulayabilmektir.
Vizyon değerlerle farklılaşmak; değerlerde gönül gücüyle bütünleşmektir.Vizyon, iletmek ve paylaşmaktır; riske girmek ve riski yönetmektir (Erçetin, 2000, ss.92-97).
Vizyon, boşluktan gelen mistik bir nitelik değildir. O, bir liderin geçmiş yaşantısı ve etrafındaki insanların tarihi ile ortaya çıkar (Maxwell, 1999, s.163).
Bill Gates, Microsoftun vizyonunu şöyle açıklamıştı: “Vizyonumuz çok basit. Her masada, her evde Microsoft yazılımını kullanan bir bilgisayar” (Albrecht, 1997, ss.8-9).
Ford Motor Company’de “Kalite Birinci İştir” sözü, kaliteye ilişkin vizyonu ortaya koymaktadır. İnsanlar ortak bir vizyon paylaştıklarında, aynı başarı görüntüsünü paylaşıyorlar demektir. Örneğin CNN’de paylaşılan ortak vizyon, bu kanalın her ülkede hem İngilizce hem de o ülkenin dilinde izlenebilmesidir (Stoner, 1997, ss.14-15).
Hanry Ford’un vizyonu, ortalama vatandaşların sokaklarda arabayla dolaştığını görmekti. Sadece seçkinlerin değil, herkesin bu olanağa sahip olmasını istiyordu. Şirketinin misyonu, herkesin satın alabileceği taşıt araçları üretmek ve bunları halka ulaştırmaktı (Stoner, 1997, ss.14-15).
Bu güne kadar yapılan çalışmalarda vizyon kavramı genel olarak iki açıdan ele alınmaktadır: birincisi, kişisel vizyon, ikincisi örgütsel vizyon. Kişisel açıdan gelecekte olmak istediğiniz yeri; örgütsel açıdan ise örgütün gelecekte ulaşmak istediği konumu ifade etmektedir. Erçetin (2000, s.88)’in belirttiği gibi vizyon “...örgüte ilişkin, düşlenen bir geleceği tasarlayabilme, geliştirebilme ve paylaşabilmedir...”
Erdoğan (2000, s.96)’a göre ise “...vizyon misyonsuz olmamalıdır. Misyonsuz vizyon bir anlam ifade etmez. Yani sadece vizyonun geliştirilmesi yeterli değildir. Misyonun da amaçlar, hedefler ve eylemler ile genelden özele doğru şekillenmesi gerekir.”
Bunu şu şekilde ifade edebiliriz:
Değerler—Vizyon—Misyon—Hedefler—Eylemler
Belirtmek gerekir ki, değerler tüm aşamalara özgüdür; öğretim lideri olarak okul yöneticisi gerek vizyon ve misyon belirlemede gerekse amaçların saptanmasında ve uygulamalarında insanla, toplumla, kültürle ilgili değerlere dikkat etmek ve onları korumak durumundadır.
Misyon sözcük anlamı olarak, bir kimseye bir kurula verilen özel görevdir. Misyon bir örgütün amacını diğerlerinden ayırt eder; örgütün, örgüt felsefesini canlandırır. Örgüt misyonu uzun dönemde, örgütün başarısını artırmanın ve stratejik yönetiminin etkili olmasının başlangıç noktasını oluşturur.
Misyon, varoluş nedeninizi açıklayan, amacınızı net bir şekilde ortaya koyan bir ifadedir ve “niçin ?” sorusuna yanıt verir. En güçlü misyonlar, sizin sunduğunuz ürün ya da hizmetlere göre değil, müşterilerinizin bakış açısına göre hazırlanmış olanlardır (Stoner, 1997, ss.14-15). Örgüt misyonu, paylaşılan değerleri veya ortak inançları göstermektedir. (Özbek, 2000, s.301-311).
Geliştirilen bir vizyonun, örgütün tüm üyeleri tarafından paylaşılması, açıklanarak iletilmesine bağlıdır. Açıklama sürecinin ilk aşaması; vizyonun yalın, işlevsel ve bütüncül bir anlayışla yeniden tanımlanmasıdır. Bu tanımlama sonucunda ortaya çıkan, anlaşılan, paylaşılan sonuç, misyondur (Erçetin, 2000, s.109).
Diğer bir deyişle misyon, vizyon doğrultusunda belirlenmektedir. Daha sonra ise amaçların oluşturulması aşaması gelir. Bu süreç, özetle şöyle işlemektedir:
a. Ben düşüncesinden biz düşüncesine ulaşmak: Lider, geliştirdiği vizyonun izleyenlerce algılanmasını ve vizyonu izleyenlere benimsetmeyi sağlamalıdır.
b. Bugünkü ve gelecekteki bizi tanımlama: Bu aşamada ortaya konan stratejik amaç, çekirdek misyondur. Çekirdek misyon, kapsamlı misyon ifadesinin özünü oluşturur.
c. Gelecekteki bizin nasıl başarılacağını açıklama: Bu aşamada, çekirdek misyonda tanımlanan stratejik amaçlara ulaşmakta daha özel hedefler ortaya koyma ifade edilmektedir.
d. Gelecekteki bizin başarılması için içsel gelişme stratejileri belirleme: Örgütün özellikle yetersiz ve sorunlu olduğu alanlara öncelik verilmelidir.
Amaçlar örgütün “neyi başarmaya kararlı olduğunu”, “uzun dönemde neye yöneldiğini” ortaya koyar. Amaçların nasıl olması gerektiği, sorusuna şu karşılık verilebilir:
- Yalın ve anlaşılabilir olmalıdır.
- Vizyon ve misyona dayandırılarak oluşturulmalı ve değerleri yansıtmalıdır.
- Önem ve önceliklerine göre sıralanmalı ve gerçekleştirilebilir olmalıdır.
- Kontrol kolaylığı sağlanması bakımından, belli bir zaman dilimini içermelidir.
- Kapsamı özenle belirlenmeli ve birbiriyle iç tutarlılığı olmalıdır.
- Vizyonu gerçekleştirmek için örgütün benimseyeceği strateji ve taktiklerle bağlantılı olmalıdır (Erçetin, 2000, ss.109-113).Liderlik, yeni fikirler, yeni stratejiler ya da yeni yöntemler -bazen de bir fikrin bütünü için yeni bir misyon- anlamına gelir (Neubeiser, 1996, s.9).
Öğretim örgütlerinde lider kavramını öğretimsel liderlik olarak ele almanın daha doğru olacağını çeşitli araştırmalar göstermektedir. Dolayısıyla, okullarda misyonu tanımlama ve açıklama görevinden birinci derecede sorumlu olanın öğretim lideri olması beklenmektedir. Öğretim lideri, okulun misyonunu açıkça tanımlar. Okulun temel misyonu, öğrenciler için daha kaliteli ve nitelikli bir eğitim vermektir. Öğretmenler arasında okulun misyonuna ilişkin farklı bakış açıları oluştuğu zaman, öğretmenleri ortak bir misyon etrafında birleştirmek güçleşir. Öğretimsel liderlikte daha güçlü değerlere dayanan ortak bir misyonun geliştirilmesi amaçlanmaktadır (Çelik, 2000, s.209).
Görüldüğü gibi, örgütsel misyon kavramı, bir yanda vizyondan diğer yanda amaç açıklamalarından ayrı düşünülmemektedir. Vizyona dayanan bir misyon, örgütün niçin var olduğunu ortaya koyan ontolojik bir ilkeyi ya da ilkeler bütününü ifade etmektedir. Misyonun gerçekleştirilmesi bir ya da birçok amacın belirlenmesiyle olanaklıdır. Ayrıca amaçlar; başta vizyon olmak üzere, misyon ve değerlerle uyumlu olmak durumundadır.

EĞİTİM ÖRGÜTLERİNİN MİSYON BOYUTU
Okulun Misyonunu Tanımlama
Etkililiği yüksek olan okullarda açık seçik geliştirilmiş bir misyon olması sözkonusudur. Lipton (1997, ss.15-16)’a göre, “...misyon, -bir örgütte- ilgili grupların sınırlarını olabildiğince geniş tutmalıdır; yalnızca tek bir grubun çıkarına seslenmemelidir.” Misyon, personele, öğrencilere ve ailelere ışık tutan ve gelecekte ne olduğunu tanımlayan bir kaynaktır. Misyon, yönetimin tek başına belirlediği bir görev değildir; okul ile ilgili personelin katılımıyla belirlenir. Çünkü “...günümüz eğitim sorunlarının hızla çözümlenerek yeni hedeflere yapılacak yeni atılım, gelişme ve ilerlemelerin dinamosu, yaratıcı düşünce ışığında geliştirilmiş, problem çözümleri için yeni bakış açılarının oluşturulması olmaktadır” (Marşap, 1999, s.95). Ama, okul misyonunu belirlemek için özellikle yöneticinin vizyon sahibi olması ve bu vizyonu okuldaki diğer ilgililere paylaştırması ve dönüştürmesi gerekir.
Misyon paylaşımı konusunda Covey (1997, ss.4-5) şunu belirtmektedir: “Misyonunuzu benimsetmek için insanlara yol gösterin, ‘benim yaptığım gibi yapın’ demekten çekinmeyin. Neler olup bittiği hakkında bilgi verin ve kuruluşunuzun misyonunu geliştirmek konusunda sizin neler yaptığınızı anlatın.” Dolayısıyla bir öğretim lideri olan okul yöneticisi, kendi yaptıkları konusunda eğitim örgütündeki çalışanları ve öğrencileri bilgilendirmek durumundadır. Ayrıca, okulun alt örgütlerinde başkan statüsünde görev alan eğitimcilerin kişisel vizyonlarını örgütün vizyon ve misyonuyla ilişkilendirmeleri gerekmektedir. Zümre başkanları, eğitici kol başkanları, onur kurulu ve disiplin kurulu başkanları eğitim örgütünün vizyon ve misyonuna uygun olarak kendi görev alanlarına ilişkin misyonlar belirleyebilirler. Okullarda yapılan öğretmeler kurulları ve diğer kurul toplantılarında alınan kararlar, bir bakıma misyon ifadeleridir.
En güçlü misyon bildirileri, evrensel misyonla uyum içinde olanlardır. “Tüm ilgililerin ekonomik refahını ve yaşam kalitesini yükseltmek” gibi. Buradaki “tüm ilgililer” ifadesi, kuruluşun başarısından yarar sağlayacak herkesi kapsamaktadır (Covey, 1997, ss.4-5). Eğitim örgütlerinde geliştirilen misyonlar eğitimle ilgili herkesi kapsarsa geniş kitlelerce bir anlam taşıyabilir ve paylaşılabilir.
Misyon cümleleri temel inanç sisteminin, değerlerin, vizyonun somutlaşmış ifadesidir. Goldberg (1997, ss.6-7)’e göre; “...misyon cümlesinin çalışanlara sayısız yollarla iletilmesi olanaklıdır. Bunlardan en sık görüleni, şirketin hemen girişine dev granit sütunların üzerine kazılmış olanıdır.” Okullarda misyon cümlelerini okul panolarına ya da tanıtıcı broşürlere yazmak daha doğru olacaktır. Özellikle özel okullarda tanıtıcı el kitapçıkları ve broşürler, misyonun paylaşılmasında kullanılan araçlar olmaktadır.
Vizyon olmadan misyon geliştirmek mümkün görülmemektedir. Vizyon, eğitim kurumlarının hedeflerini ortaya koyar ve okulun sevk ve idaresinin hedefini belirler. Bazıları misyonun soyut ve ölçülemez, vizyonun ise somut ve ölçülebilir olduğunu savlamışlardır; oysa durum tam tersidir: misyon somut ve ölçülebilir, vizyon ise soyut niteliktedir.
Misyon “niçin buradayız ?”, “niçin burada varız ?” sorularına yanıt verirken; vizyon “ne olacağız ?”, “ne yapmalıyız?” sorularına bir karşılık arar. Daha önce de belirttiğimiz gibi; vizyon bir görüntüdür; misyon ise özel görev...
Bir okulun misyonunu geliştirmede temel görev örgütün liderine düşer. Okuldaki bireyleri yönlendirmek, motive etmek ve verimli bir örgüt oluşturmak için liderin, ilkin bir vizyona, buna bağlı olarak da misyona sahip olması gerekmektedir. Misyon, okuldaki insanlarla birlikte belirlendiği için, okuldan soyutlanma duygusunu ortadan kaldırır ve takım ruhunu geliştirir. Açık olarak belirlenmiş bir misyon, okuldaki her bireyin amaçları doğrultusunda yürümesinde önemli bir adımdır. Ayrıca, misyon belirleme okullarda işlevsel olmayan çatışmaları engellemede önemli rol oynar.
Okul yöneticisi merkezi sistemce belirlenen amaçları okul çevresinin koşullarına göre yeniden uyarlamak ve düzenlemek zorundadır. Sözgelimi, MEB’in okullara yönelik olarak belirlediği temel amaçlar bir misyondur ve her okul kendine özgü koşulları dikkate alarak bunları uyarlar, geliştirir ve özelleştirir. Yani, MEB’in genel amaçlarının eğitim örgütlerinin tamamı tarafından aynı biçimde uygulanması beklenemez.
Açık bir örgütsel misyon geliştirmenin önemi, etkili okullar ve örgütsel kültürler üzerindeki araştırmalar ile kanıtlanmıştır. Açık misyon örgütsel etkinlikler için temel oluşturan bir değerler çerçevesi oluşturur; örgüt üyeleri için bir kimlik ve güdüleme kaynağı olarak hizmet eder, onları örgüte bağlar. Yakın denetim yokluğunda öğretmenler gibi yarı özerk işgörenlere etkinliklerinde yol gösterir. Etkili okullarda misyon aynı zamanda bir sosyalizasyon işlevine de hizmet eder. Örgüte yeni giren işgörenler, politikalarda ve öğretmen uygulamalarında yüksek bir eşgüdüm ve tutarlılık olduğunu varsayan okul felsefesine uygun biçimde sosyalize edilirler. Okulun misyonu yazılı veya yazısız değişik görünümlerde olabilir. Ancak bunun misyon üzerinde fazla bir etkisi yoktur. Çünkü misyon gücünü biçiminden değil, örgüt üyeleri tarafından farkedilmesinden ve kabul edilmesinden alır. Dolayısıyla misyon ister yazılı olarak ifade edilmiş olsun, ister olmasın, ister açıkça, ister kapalı olarak ifade edilmiş olsun okulun işleyişine yön verir, yol gösterir (Gümüşeli, 1996, s.45).
Yukarıdaki açıklamalardan anlaşılacağı gibi müdürün misyonunu tanımlamadaki başlıca rolü, okulun amaçlarını geliştirmek ve bu amaçları devamlı olarak okul toplumuna anlatmaktır. Bir okul müdürünün öğretim liderliği rolünün en önemli boyutlarından birisi, okulun misyonunu veya amacını tanımlamadır. Öğretim liderlerinin çoğunlukla okulun başarmaya çalışması gereken hedeflerle ilgili bir vizyona sahip oldukları söylenir. Okulun misyonunu tanımlama, okulun tümünde yapılan çeşitli etkinlikleri bir bütün olarak birbirine bağlayan paylaşılmış amaçlar duygusunu oluşturarak, bu vizyonu işgörenlere ve öğrencilere ifade etmeyi gerektirir.
Etkili okullar açık bir misyon geliştirir ve kullanırlar. Bu yolla öğretmenler ve diğer işgörenler okulun başarmaya çalıştığı amaç konusunda ortak bir anlayışı paylaşır, amaçları geliştirmek için düzenlenen etkinliklerde istekli bir işbirliği ortaya koyarlar. Paylaşılmış amaçlar duygusu işgörenlerin kendilerini soyutlanmış bürokrasi üyeleri gibi görmekten kurtarır, okul örgütünün bir parçası gibi görmeleri için onlara güdüleyici ve birleştirici bir değerler çerçevesi sağlar. Okulun misyonu çoğunlukla işgören ilgisi ve okul kaynaklarını belirli öğrenme alanları üzerinde yoğunlaştıran açıkça tanımlanmış okul amaçlarına dayalı olarak açıklanır (Gümüşeli, 1996, s.44).
Koçel (1999, s.82)’in işletme örgütleri için belirlediği misyon açıklamanın faydalarını, okullara şu şekilde uyarlayabiliriz:
- Varlık nedeninin yazılı hale gelmesiyle okulun tüm personeli neyi neden yaptığını daha iyi anlamakta ve insiyatif kullanabilmektedir.
- Okulun toplumdaki imajı ortaya çıkmış olmaktadır.
- Motivasyon ve ekip çalışmasına ortam hazırlamaktadır.
- Öğretmenler, öğretim planlarını daha rahat yapma ve değerlendirme olanağına sahip olmaktadır.
- Okulların yıl sonu başarısını değerlendirmek daha sağlıklı olmaktadır.
- Toplumsal çevre, okulu daha iyi değerlendirmekte ve velilerle ilişkiler daha nitelikli hale gelmektedir.
Sonuç olarak, okul misyonunu tanımlama okulla ilgili herkes için katılımcı ve paylaşımcı bir amaçlar bütünlüğü oluşturmak, anlamına gelmektedir. Okulun misyonunu belirlemede öğretim lideri ve eğitim sürecine katılan diğer üyeler ilgili oldukları alanlara ilişkin amaçlar belirleyerek, demokratik bir okulun gereği olan “katılımcılık” ilkesini de gerçekleştirilmiş olurlar.
Okulun Amaçlarını Geliştirme
Okulun amaçlarını geliştirme
a. Okulun amaçlarına bölgenin özellikleriyle ilgili yeni amaçlar ekleme.
b. Okuldaki öğretmenleri bölgesel ve yerel amaçlar belirlemeleri konusunda teşvik etme.
c. Öğrencilerin başarı düzeylerini dikkate alarak daha üst düzeyde amaçlar belirleme.
d. Daha üst düzeyde amaçlar belirlemeleri için öğretmenleri teşvik etme.
e. Milli Eğitimin genel amaçları ile tutarlı olacak biçimde öğrencileri hayata hazırlayıcı yeni amaçlar belirleme (Gümüşeli, 1996, ss.107-111).
Amaçlar örgüt üyeleri için yön belirler ve belirsizliği azaltır; örgütün değerlendirilmesi için standart sağlar (Aydın, 1998, s.42). Bir okulun misyonunu tanımlamada öğretim liderinin ilk görevi okulun amaçlarını geliştirmektir. Diğer bir deyişle, okulun amaçlarını geliştirme işlevi, eğitim ve öğretim yılı süresince eğitim işgörenlerinin dikkatlerini ve kaynaklarını yoğunlaştıracakları alanları belirlemede okul müdürünün rolünü göstermektedir.
Öğretimsel bakımdan etkili okulların amaç cümlelerinin içerikleri öğrenci başarısı üzerine odaklanmaktadır. Herbiri uygulanabilir etkinlikler ile eşgüdümlenmiş birkaç amacın en iyi sonucu vereceği söylenebilir. Bu amaçları geliştirmede işgörenlerin ve ailelerin katkısını sağlamanın önemi büyüktür.
Amaçlar, okulun vizyonu ve misyonuyla uygun olmalı; vizyonu gerçekleştirmeye yönelik olarak geliştirilen okul misyonunu kapsayıcı nitelik taşımalıdır. Ayrıca, her amaç ifadesi alt hedeflerle desteklenebilir bir nitelik de taşıyabilir. Çünkü hedefler daha yakın, somut ve yol gösterici bir karakter taşırlar. Her ders ve ünite düzeyine kadar indirgenebilen hedef ifadelerinin ölçülebilir davranışlarla ifade edilmesi gerekir. Böylece hedeflere ne ölçüde ulaşıldığı bilimsel olarak belirlenebilir.
Amaçların ve hedeflerin geliştirilmesi öğretim yılı başlamadan toplanan zümre öğretmenler kurullarına öğrenci velilerinin ve öğrenci temsilcilerinin katılımıyla gerçekleştirilebilir. Gerçekte, öğretmenlerin hazırladıkları yıllık planlarda hedef ifadeleri yer almaktadır. Bunlar, okulun öğretimsel amaçlarına uygun olarak ve ilgililerinin geniş katılımıyla yapılabilse bu konudaki ideale de ulaşılmış olunacaktır. Yine okullarda etkinlik gösteren çeşitli kurullar aracılığıyla okulun öğretimsel amaçlarının hedef davranışlar şeklinde ifade edilebildiğini ve bu amaçların çeşitli kararlar düzeyinde bir form kazandığı görmekteyiz. Amaç ve hedef geliştirmede okullarda, yukarıda belirttiğimiz şekilde pekçok zemin olmasına karşın, bu kurullardaki toplantıların bir formaliteden öteye gidemediği ve öğretimsel faydayı yeterli derecede sağlayamadığı söylenebilir.
Ortaöğretim düzeyinde bir okulun vizyonu; ”tüm öğrencilerini üniversiteli olarak görmek” olabilir. Bu vizyon öğrencileri kendi geleceğiyle buluşturmak anlamına gelmektedir. Bunun için okulun kendisine yüklediği özel görev, yani misyon; tüm öğrencilerin üniversite sınavını kazanmaları ve üniversiteye hazırbulunmuşluk düzeylerini sağlamak için çalışmak olmalıdır. Bu misyonu gerçekleştirmek için pek çok amaç ortaya konabilir ve okulla ilgili herkes bu amaçları bir şekilde paylaşabilir. Sözgelimi; “öğrencileri bireysel potansiyellerini açığa çıkararak eğitmek”, “eğitimde kaliteyi sağlamak”, “bire bir eğitim vermek”, “tüm öğrencileri üniversite ortamına hazırlamak”, “öğrencilerin ahlaklı bireyler olarak toplumsallaşmalarını sağlamak”, ”eğitimde sıfır hataya ulaşmak” gibi misyonları olabilir. Bu amaçlar öğretmen, yönetici, veli ve öğrencilerin katılımıyla geliştirilebilir.
Amaçların çevreye göre yorumlanması da gerekmektedir. Yönetici, amaçları yalnızca öğretmenler ile birlikte yorumlamamalı, öğrencileri de katmalıdır. Okulun yöneticisi, okulun amaçlarını, bina içinde çeşitli yerlerde asılı olan panolarda duyurabilir ve çeşitli araç ve gereçlerle öğrencilere bu amaçları açıklayabilir. Böylelikle öğrencilerin de kendi aralarında ya da öğretmenleriyle birlikte okulun amaçlarını tartışmaları ve bunlar üzerine düşünmeleri sağlanabilir.
Amaçları İlgililere Açıklama
Okulun amaçlarını açıklama
a. Okulun amaçlarını öğretmenlere açıklama.
b. Okulun amaçlarını öğrencilere açıklama.
c. Okulun amaçlarını okuldaki diğer personele açıklama.
d. Okulun amaçlarını okul aile birliği toplantılarında ya da diğer toplantılarda öğrenci velilerine açıklama.
e. Öğretmenlerle sohbet sırasında onların dikkatlerini okulun amaçlarına çekme.
f. Kurul toplantılarında öğretmenlerle okulun amaçlarını tartışma.
g. Öğretmenlerle birlikte belli bir dersin öğretim programını geliştirirken okulun amaçlarını esas alma.
h. Okulun amaçlarını afiş, poster ve diğer araçlarla duyurulmasını sağlama.
i. Öğrenci toplantılarında okulun amaçlarına dikkat çekme (Gümüşeli, 1996, ss.107-111).

Öğretim liderliğinin “okulun amaçlarını açıklama” görevi, okulun önemli amaçlarını öğretmenlere, ailelere ve öğrencilere ve okulda çalışan diğer personele anlatmasıyla sağlanabilir. Bunun için, öğretmenler kurulları, öğrenci temsilciler kurulları, veli toplantıları ve okul-aile birliği toplantıları uygun ortamlardır. Bu işlev, yerel basın yoluyla, çeşitli bültenlerle ve işgören sohbetleri gibi etkinliklerle de sağlanabilir. Özellikle özel okullar oluşturdukları web sayfalarında ailelere ve öğrencilere internet üzerinden ulaşarak hem vizyon ve misyonlarını hem de amaçlarını geniş olarak açıklama olanağı bulmaktadırlar. Yine, yerel gazete ve Belediye bültenlerinde çevre okullarının misyon ve amaç açıklamalarının yer olduğu görülmektedir. Günümüzde pek çok okul öğretim yılının başlangıcında çıkardıkları tanıtıcı broşürlerde okulun bağlı bulunduğu değerleri, ulaşmak istedikleri vizyonu, misyonlarını ve amaçlarını ifade etmektedirler. Ayrıca, okullarda halkla ilişkiler servislerinin kurulması da amaç açıklamaları için önemli görülmektedir.
Amaçların, velilere açıklanması sayesinde anne ve babalar okul dışında okulun misyonu ve amaçları doğrultusunda okulun davranış değiştirme ve eğitim-öğretim konularındaki misyonuna yardımcı olabilir. Okulun amaçlarını ilgililere açıklamanın, misyonun paylaşılmasında destek sağlayıcı bir işlevi olduğu söylenebilir. Ayrıca açıklanan ve paylaşılan amaçların değerlendirilmesi yoluyla; öğrenci, öğretmen, veli ve diğer ilgililerden alınacak dönütlerin, yeni misyonlar geliştirmeye katkı sağlayacağı düşünülebilir.

SONUÇ
Sonuç olarak bu çalışmada, öğretim lideri olması beklenen okul müdürünün misyon tanımlama boyutunun; amaçları geliştirme ve amaçları ilgililere açıklama görevleriyle şekillenmekte olduğu görülmektedir. Okul misyonu; vizyon-amaç bağlantılı olarak, değerler çerçevesinde düşünüldüğünde gerçek anlamını kazanmaktadır. Bir öğretim lideri olma karakteri gösterebilen okul yöneticisi, okulunun içinde bulunduğu eğitim sisteminin yapısal özelliklerini, toplumsal-çevresel değerleri, beklentileri, olması gerekenleri doğru bir çözümlemeyle, öğrencileri ve personeli de katarak geliştirdiği misyonu uygulayarak, okulunu vizyonuna yani “gelecekteki resminin” içine taşıyabilir.

KAYNAKÇA
Albrecht, Karl. “Çift Odaklı Vizyonun Gücü,” Executıve Excellence. 1:7, Ekim 1997, ss.8-9.
Aydın, Mustafa. Eğitim Yönetimi. Ankara: Hatiboğlu Yayınevi, 1998.
Bennis, Warren. Bir Lider Olabilmek. İstanbul: Sistem yayıncılık, 1999.
Covey, R.Stephen. “Paylaşılan Vizyon,” Executıve Excellence. 1:7, Ekim 1997, ss.4-5.
Covey, R.Stephen, A.Roger Merril ve Rebecca R. Merrill. Önemli İşlere Öncelik. İkinci baskı, İstanbul: Varlık yayınları, 1998.
Çelik, Vehbi. Eğitimsel Liderlik. İkinci baskı, Ankara: Pegem A yayınevi, 2000.
Erçetin, Şule. Lider Sarmalında Vizyon. Genişletilmiş İkinci Baskı, Ankara: Nobel yayınları, 2000.
Erdoğan, İrfan. Okul Yönetimi ve Öğretim Liderliği. İstanbul: Sistem yayıncılık, 2000.
Goldberg, Beverly. “Şirket Vizyonu,” Executıve Excellence. 1:7, Ekim 1997, ss.6-7.
Gümüşeli, A. İlker. “İstanbul İlindeki İlköğretim Okulu Müdürlerinin Öğretim Liderliği Davranışları,” Yayınlanmamış Doçentlik Tezi, İstanbul Yıldız Teknik Üniversitesi, 1996.
Koçel, Tamer. İşletme Yöneticiliği. Yedinci baskı, İstanbul: Beta yayınları, 1999.
Lipton, Mark. “Vizyonun Somutlaştırılması,” Executıve Excellence. 1:7, Ekim 1997, ss.15-16.
Marşap, Akın. Yaratıcı Liderlik. Ankara: Öncü Kitap yayınları, 1999.
Maxwell, C.John. Liderlik Nitelikleri. İstanbul: Beyaz yayınları, 1999.
Neubeiser, Marie-Louise. Liderlik ve Büyü. İstanbul: Evrim yayınevi, 1996.
Özbek, Oğuz. “Stratejik Planlama ve Yönetim,” Yönetimde Çağdaş Yaklaşımlar. Ankara: Anı yayınları, 2000, ss.301-311.
Stoner, Jesse. “Vizyon, Misyon ve Değerler,” Executıve Excellence. 1:7, Ekim 1997, ss.14-15.

***
Referans: Akdağ, Bülent. “Öğretim Liderliğinin Bir Davranış Boyutu: Okulun Misyonunu Tanımlama”, Eğitim Araştırmaları Dergisi, (Eurasian Journal of Educational Research), Ekim, Sayı: 9, 2002, s.1-8.